رهیافتی بر ابعاد چگونگی مطالعه مدل «نظام‌پردازیِ قرآنی» در گفتمان آینده پژوهی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران (نویسنده مسئول)

2 دکتری علوم سیاسی، دپارتمان علوم سیاسی، دانشگاه مفید، قم، ایران

چکیده

به‌رغم آنکه در دو دهه گذشته، آثار ارزشمندی در نسبت با جریان علوم انسانی اسلامی، خاصه حوزه «آینده‌پژوهی اسلامی» شکل گرفته است؛ اما مهم‌ترین خلأ روش‌شناختی و معرفت‌شناختی آن، انگاره تک‌بُعدی به ابعادِ نظری و اجراییِ گزاره‌های اسلامی است. با این‌حال، این مقاله از رهگذر اتخاذ رویکرد تحلیلی- توصیفی، مبتنی بر گرداوری داده‌های کیفی، مدل جامعِ پیشنهادی را تحت عنوان «نظام‌پردازیِ قرآنی» در گفتمان آینده‌پژوهی اسلامی ارائه می‌کند. طرح کلانی که در درون خود از سه شعبه‌ متمایز به‌لحاظ مفهومی، اما کاملاً مرتبط به‌لحاظ کاربردی سامان‌یافته است. «نظام‌یابی آینده‌پژوهی اسلامی»، «نظام‌سازی آینده‌پژوهی اسلامی» و«نظام‌گذاری آینده‌پژوهی اسلامی»؛ ساحت‌هایی که به‌لحاظ تحقق وجودی، هریک بر دیگری مترتّب هستند. ساحت یکم آن، به عرصه مفهومی و ابعاد نظری بازمی‌گردد و قلمرو دوم آن، راجع به عرصه الگو و الگو‌سازی سخن می‌گوید؛ اما حیطه سوم، در مقام عینیت‌بخشی نظامِ آینده‌پژوهی اسلامی است. دو ساحت ابتدایی، برعهده نخبگان دانشگاهی و عالمان دین‌شناس است؛ولی حیطه سوم از عهده متولیان اجرایی و نهادهای وابسته به قدرت و حکومت برمی‌آید. برای شکل‌گیری «نظام‌یابی آینده‌پژوهی اسلامی»، کم‌وکیفِ اعتبار و سازوکارهای بهره‌جویی از «منابع معرفتی اسلام»، نقش به‌سزایی در چگونگی دستاوردهایِ آینده‌پژوهان مسلمان ایفا می‌کند. لذا این منابع معرفتی را بایستی در«بهره‌جویی حداکثری از منابع نقلی»، «بهره‌جویی از گزاره‌های عقلی-اجتهادی» و«بهره‌گیری از فناوری‌ دینی به صورت نظام‌مند» بازجُست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Approach to the Dimensions of Studying the Model of "Quranic Systematization" in the Discourse of Islamic Futures Studies

نویسندگان [English]

  • hoseein jeddi 1
  • mohammad hossein nourozi 2
1 PhD Graduate in Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran (corresponding author)
2 PhD in Political Science, Department of Political Science, Mofid University, Qom, Iran
چکیده [English]

Over the past two decades, valuable works have emerged in relation to the movement of Islamic humanities, particularly in the field of Islamic Futures Studies. However, the most significant methodological and epistemological gap in this domain lies in the one-dimensional approach to the theoretical and practical aspects of Islamic propositions. This article, through an analytical-descriptive approach based on qualitative data collection, presents a comprehensive proposed model titled "Quranic Systematization" within the discourse of Islamic Futures Studies. This overarching framework is structured around three distinct yet interconnected dimensions: "System Identification in Islamic Futures Studies," "System Building in Islamic Futures Studies," and "System Implementation in Islamic Futures Studies," each of which is sequentially dependent on the other for its realization. The first dimension pertains to the conceptual and theoretical aspects, the second focuses on pattern development and modeling, and the third addresses the practical application of the Islamic futures studies system. The initial two dimensions fall under the responsibility of academic elites and Islamic scholars, while the third dimension is entrusted to policymakers and government-affiliated institutions. The formation of "System Identification in Islamic Futures Studies" critically depends on the credibility and mechanisms for utilizing "Islamic epistemic sources," which play a pivotal role in shaping the outcomes of Muslim futurists. These epistemic sources must be explored through "maximum utilization of Islamic textual sources," "rational-ijtihadi propositions," and "systematic application of religious technologies."

کلیدواژه‌ها [English]

  • System
  • Systematization
  • Futures studies
  • Islamic futures studies system
  • Islamic sub-systems