درآمدی بر ضرورت آینده‌پژوهی اسلامی و توجه به سطوح آن با تمرکز بر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج‌البلاغه، دانشکده علوم و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

آینده‌پژوهی در جایگاه دانشی نوپدید به موضوع آینده جوامع می‌پردازد. این دانش در پی شناسایی، ابداع، ارائه، آزمون و ارزیابی آینده‌های ممکن و محتمل است تا بر پایه ارزش‌های جامعه، آینده مرجّح را انتخاب و برای پی‌ریزی ساخت مطلوب‌ترین آینده، کمک کند. آینده‌پژوهی اسلامی نیز همین آرمان را بر محور آموزه‌های اسلامی دنبال می‌کند. متون اسلامی به‌ویژه کتاب‌هایی چون قرآن‌کریم و نهج‌البلاغه از انواع آینده مطلوب و نامطلوب سخن گفته و آن را به‌عنوان آینده مرجّح تفصیلاً معرفی و شیوه دستیابی به آینده مطلوب و پرهیز از آینده نامطلوب را بیان نموده است. در این نوشتار که به روش اسنادی و تحلیل-توصیفی نگاشته شده، آینده از منظر نهج‌البلاغه مورد توجه بوده است. آینده در نهج‌البلاغه، به دوگونه آینده محتوم (قطعی) و آینده غیرمحتوم (غیرقطعی) تقسیم می‌شود. آینده محتوم شامل رستاخیز، رجعت و بازگشت نیکان و ظهور منجی شده و از عهده تصرّف، برنامه‌ریزی و اختیار انسان‌ها و جوامع خارج است؛ اما نمی‌توان آن را از دانش آینده‌پژوهی بیرون دانست؛ زیرا افراد و جوامع در شیوه رویارویی با آینده‌های محتوم، مختار هستند و برنامه‌ریزی معطوف به چگونگی رسیدن به آینده‌های محتومِ مطلوب جزئی از این دانش خواهد بود. آینده‌های غیرمحتوم که خود به دو گونه آینده‌های غیرمحتومِ غیبی و آینده‌های غیرمحتومِ عقلانی- عقلائی تقسیم می‌گردد، سخن از آینده‌هایی دارد که با تصرّف، اختیار و برنامه‌ریزی انسان ساخته می‌شود و تردیدی در شمولیت دانش آینده‌پژوهی نسبت به آن نیست. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه به همه گونه‌های آینده‌های فوق اشاره داشته‌اند. آینده های غیرمحتوم که خود به دو گونه آینده های غیرمحتومِ غیبی و آینده های غیرمحتومِ عقلانی-عقلائی تقسیم می‌گردد، سخن از آینده‌هایی دارد که با تصرّف، اختیار و برنامه‌ریزی انسان ساخته می‌شود و تردیدی در شمولیت دانش آینده‌پژوهی نسبت به آن نیست. امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه به همه گونه آینده های فوق اشاره داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Introduction to the Necessity of Islamic Futures Studies and Its Levels with a Focus on Nahj al-Balagha

نویسنده [English]

  • amir rezagholi
PhD Student in Sciences and Teachings of Nahj al-Balagha, Faculty of Sciences and Hadith, University of the Quran and Hadith, Qom, Iran
چکیده [English]

Futures studies, as an emerging field of knowledge, addresses the future of societies. This knowledge seeks to identify, invent, present, test, and evaluate possible and probable futures in order to choose the preferred future based on the values of society and help in building the most optimal future. Islamic futures studies follow the same goal, centered around Islamic teachings. Islamic texts, particularly books like the Holy Quran and Nahj al-Balagha, discuss various types of desirable and undesirable futures, detailing the preferred future and explaining how to achieve the desired future while avoiding the undesirable one. In this paper, written using a documentary and analytical-descriptive method, the future is examined from the perspective of Nahj al-Balagha. In Nahj al-Balagha, the future is divided into two types: deterministic (certain) future and non-deterministic (uncertain) future. The deterministic future includes the Resurrection, the Return (Raj'ah), the return of the righteous, and the appearance of the Savior. It is beyond the control, planning, and choice of individuals and societies; however, it cannot be excluded from futures studies because individuals and societies have the freedom to choose how to confront these inevitable futures. Planning for how to achieve the desirable deterministic futures is part of this knowledge. Non-deterministic futures, which are further divided into divinely hidden non-deterministic futures and rational-pragmatic non-deterministic futures, refer to futures shaped by human intervention, choice, and planning, and there is no doubt that futures studies apply to them. In Nahj al-Balagha, Imam Ali (AS) refers to all the types of futures mentioned above.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Futures studies
  • Nahj al-Balagheh
  • Levels of future studies
  • Deterministic future
  • non-deteminsitc future