درآمدی بر ضرورت آینده‌پژوهی اسلامی و توجه به سطوح آن با تمرکز بر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج‌البلاغه، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

آینده‌پژوهی در جایگاه دانشی نوپدید به موضوع آینده جوامع می‌پردازد. این دانش در پی شناسایی، ابداع، ارائه، آزمون و ارزیابی آینده‌های ممکن و محتمل است تا بر پایه ارزش‌های جامعه، آینده مرجّح را انتخاب و برای پی‌ریزی ساخت مطلوب‌ترین آینده، کمک کند. آینده‌پژوهی اسلامی نیز همین آرمان را بر محور آموزه‌های اسلامی دنبال می‌کند. متون اسلامی به‌ویژه کتاب‌هایی چون قرآن‌کریم و نهج‌البلاغه از انواع آینده مطلوب و نامطلوب سخن گفته و آن را به‌عنوان آینده مرجّح تفصیلاً معرفی و شیوه دستیابی به آینده مطلوب و پرهیز از آینده نامطلوب را بیان نموده است. در این نوشتار که به روش اسنادی و تحلیل-توصیفی نگاشته شده، آینده از منظر نهج‌البلاغه مورد توجه بوده است. آینده در نهج‌البلاغه، به دوگونه آینده محتوم (قطعی) و آینده غیرمحتوم (غیرقطعی) تقسیم می‌شود. آینده محتوم شامل رستاخیز، رجعت و بازگشت نیکان و ظهور منجی شده و از عهده تصرّف، برنامه‌ریزی و اختیار انسان‌ها و جوامع خارج است؛ اما نمی‌توان آن را از دانش آینده‌پژوهی بیرون دانست؛ زیرا افراد و جوامع در شیوه رویارویی با آینده‌های محتوم، مختار هستند و برنامه‌ریزی معطوف به چگونگی رسیدن به آینده‌های محتومِ مطلوب جزئی از این دانش خواهد بود. آینده‌های غیرمحتوم که خود به دو گونه آینده‌های غیرمحتومِ غیبی و آینده‌های غیرمحتومِ عقلانی- عقلائی تقسیم می‌گردد، سخن از آینده‌هایی دارد که با تصرّف، اختیار و برنامه‌ریزی انسان ساخته می‌شود و تردیدی در شمولیت دانش آینده‌پژوهی نسبت به آن نیست. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه به همه گونه‌های آینده‌های فوق اشاره داشته‌اند. آینده های غیرمحتوم که خود به دو گونه آینده های غیرمحتومِ غیبی و آینده های غیرمحتومِ عقلانی-عقلائی تقسیم می‌گردد، سخن از آینده‌هایی دارد که با تصرّف، اختیار و برنامه‌ریزی انسان ساخته می‌شود و تردیدی در شمولیت دانش آینده‌پژوهی نسبت به آن نیست. امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه به همه گونه آینده های فوق اشاره داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An introduction to the necessity of Islamic futurology and paying attention to its levels with a focus on Nahj al-Balagha

نویسنده [English]

  • amir rezagholi
Doctoral student of Nahj al-Balagha Science and Education, Quran and Hadith University, Qom, Iran
چکیده [English]

Future studies deals with the issue of the future of societies as a new science. This knowledge seeks to identify, invent, present, test and evaluate possible and probable futures in order to choose the preferred future based on society's values and help to build the most desirable future. Islamic futurology also follows the same ideal based on Islamic teachings. Islamic texts, especially books such as the Holy Quran and Nahj al-Balagha, have spoken about the types of desirable and undesirable futures and have introduced it as the preferred future in detail and have explained how to achieve the desirable future and avoid the undesirable future. The future in Nahj al-Balagha is of two types. The definite future is divided into the indefinite future. The inevitable future includes the resurrection, the return of the righteous and the appearance of the savior, and it is beyond the control, planning, and authority of humans and societies; But it cannot be considered outside the science of future studies; Because individuals and societies are independent in the way they face inevitable futures, and planning aimed at how to reach desirable inevitable futures will be a part of this knowledge. Uncertain futures, which are divided into two types of unseen uncertain futures and rational-rational uncertain futures, speak of the futures that are created by human possession, free will and planning, and there is no doubt in the inclusion of futurology knowledge. Amir al-Mu'minin, peace be upon him, has mentioned all the above futures in Nahj al-Balaghah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Futurism
  • Nahj al-Balagheh
  • levels of futurism
  • definite future
  • uncertain future